Starfsárið 2021-2022
Samningalotan, sem hófst með hinum stefnumarkandi Lífskjarasamningi í byrjun apríl 2019, stóð yfir til ágústloka 2021 eða í 29 mánuði. SA undirrituðu 136 kjarasamninga með 110 þúsund félagsmenn stéttarfélaga á atkvæðaskrá. Ríki og sveitarfélög undirrituðu 137 kjarasamninga með 54 þúsund á atkvæðaskrá og aðrir vinnuveitendur undirrituðu 52 kjarasamninga með sjö þúsund á atkvæðaskrá. Samtals voru því gerðir 325 kjarasamningar í lotunni með 171 þúsund á atkvæðaskrá. Samningamálin voru reglulega á dagskrá stjórnanna.
Stjórn SA kom sjö sinnum saman á starfsárinu, en hana skipa 20 fulltrúar auk formanns. Stjórnin ræddi m.a. áherslur í aðdraganda Alþingiskosninga, ástandið í verkalýðshreyfingunni, endurskoðunarákvæði Lífskjarasamningsins, fjárlagafrumvarp 2022, hagvaxtarauka skv. Lífskjarasamningi, helstu áskoranir sem blasa við atvinnulífinu, hugmyndir SA um breytingar á vinnulöggjöfinni, jafnlaunavottun, markaðsherferð SA, sameiningu sveitarfélaga, samtöl við stjórnvöld í tengslum við Covid-19, stjórnsýsluúttekt á Samkeppniseftirlitinu og umfjöllun á fundum Þjóðhagsráðs.
Stjórn Samtaka atvinnulífsins á starfsárinu 2021 – 2022
Formaður: Eyjólfur Árni Rafnsson
Varaformaður: Bjarnheiður Hallsdóttir
Arna Arnardóttir
Árni Sigurjónsson
Bogi Nils Bogason
Eggert Þór Kristófersson
Gestur Pétursson
Guðrún Jóhannesdóttir
Heiðrún Lind Marteinsdóttir
Helga Árnadóttir
Helgi Bjarnason
Hjörleifur Stefánsson
Jón Ólafur Halldórsson
Lilja Björk Einarsdóttir
Magnús Hilmar Helgason
Ólafur Marteinsson
Rannveig Rist
Sigurður R. Ragnarsson
Tinna Jóhannsdóttir
Valgerður Hrund Skúladóttir
Ægir Páll Friðbertsson
Á fyrsta fundi nýrrar stjórnar var voru eftirfarandi kosin í framkvæmdastjórn, sem skipuð er sjö fulltrúum auk Eyjólfs Árna Rafnssonar, formanns SA: Árni Sigurjónsson, Bjarnheiður Hallsdóttir, Heiðrún Lind Marteinsdóttir, Jón Ólafur Halldórsson, Lilja Björk Einarsdóttir, Rannveig Rist og Sigurður R. Ragnarsson. Bjarnheiður Hallsdóttir var kjörin varaformaður. Framkvæmdastjórnin kom 10 sinnum saman á starfsárinu.
Framkvæmdastjórn SA ræddi, auk mála sem rædd voru í stjórn, aðild BGS að SVÞ og SA, breytingu á aldurstöflum lífeyrissjóða, kjarasamning við Félag lykilmanna, kjarasamninga fiskimanna, laun í sóttkví, nýstofnað Atvinnufjelag, skýrslu kjaratölfræðinefndar, samstarfsverkefni með Geðhjálp, sátt SFF við Samkeppniseftirlitið, skaðabótalög, stöðuna í Úkraínu og áhrifin á Ísland og þróun kjaramála.
Fulltrúaráð SA kom saman til stefnumótunarfunda í nóvember 2021 og mars 2022. Þátttaka var góð í bæði skiptin, um 50 fulltrúar auk starfsmanna SA. Unnið var í 6-7 manna hópum, þar sem öllum þátttakendum gafst kostur á að koma sjónarmiðum sínum á framfæri.
Á nóvemberfundinum var fjallað var um fjögur viðfangsefni, en þau voru áskoranir í rekstri, áhrif kjarasamninga á rekstur, sveigjanleiki vinnutíma og hlutverk einstakra fyrirtækja í kjarasamningsgerð.
Helstu niðurstöður nóvemberfundarins 2021
- Mikilvægt er að viðhalda stöðugleika, þ.e. hafa hemil á verðbólgu og tryggja lága vexti, ásamt því að standa vörð um samkeppnishæfni atvinnulífsins með tilliti til launakostnaðar, íþyngjandi regluverks og eftirlits.
- Launahlutfallið, hlutfall launa af rekstrartekjum, er of hátt, sem hamlar samkeppnishæfni. Engu að síður er víðtækur skortur á hæfu starfsfólki, ekki síst vegna samkeppni frá hinu opinbera
- Flækjustig er of hátt, kjarasamningar þurfa að vera færri og einfaldari og með langan samningstíma.
- Taka þarf upp atvinnugreinabundna kjarasamningar að norrænni fyrirmynd. Kjarasamningar þurfa að endurspegla stöðu í einstökum atvinnugreinum.
- Kjarasamningar mega ekki skerða samkeppnishæfni og þurfa að taka mið af hagvexti (verðmætasköpun).
- Hið opinbera leiði ekki launaþróun.
- Endurskoða þarf vinnumarkaðslöggjöf, t.d. auka völd ríkissáttasemjara.
- Auka þarf sveigjanleika dagvinnutímabils.
- Draga þarf úr yfirvinnugreiðslum og öðrum álagsgreiðslum og veita þeim yfir í dagvinnugreiðslur.
- Virkja þarf félagsmenn SA, t.d. með rafrænni gagnvirkri miðlun, fjarfundum og könnunum sem hluta af undirbúningsferli við gerð kjarasamninga.
- Samtal og fræðsla þarf að vera í báðar áttir – frá fyrirtækjum til starfsmanna og starfsmanna til fyrirtækja.
- Auka þarf sýnileika fyrirtækja gagnvart stéttarfélögum starfsmanna og jafnframt gagnvart fjölmiðlum og samfélagsmiðlum.
Helstu niðurstöður marsfundarins 2022
- Hugsun að baki hagvaxtarauka er jákvæð en aðlaga þarf hana að ólíkum hagsmunum og stöðu útflutningsgreina.
- Aukin fjárfesting í tækni kallar á að hægt sé að nýta hana betur með sveigjanlegum dagvinnutíma.
- Ekki er líklegt að samtal náist um að hægt sé að mæta mismunandi aðstæðum í rekstri fyrirtækja við gerð kjarasamninga. Leggja skal áherslu á að einfalda kjarasamninga þannig að þeir séu réttindasamningar með sveigjanlegum starfskjörum.
- Útflutningsatvinnugreinar setji merkið, í einfölduðum atvinnugreinasamningum, með möguleika á árlegri sérgreiðslu (eingreiðslu) í atvinnugreinum, tengt afkomu í hverri grein.
- Atvinnugreinar og einstakir atvinnurekendur þurfa að ræða stöðu greina beint við launafólk til að auka skilning og hafa áhrif á „umboð“ verkalýðshreyfingarinnar í kjaraviðræðum.
- Miðlægir samningar eru of yfirgripsmiklir og flóknir. Línan er of há. Þarf að færa stærri hluta inn í fyrirtækin. Meiri sveigjanleiki myndi draga úr kostnaði þar sem þörfin er mest, t.a.m. með víðari skilgreiningu á dagvinnutíma.
- Atvinnugreinasamningar taka tillit til mismunandi aðstæðna í greinum.
- Mikilvægt er að kjarasamningar í opinbera geiranum fari ekki fram úr hinum almenna og að samningstími í geirunum sé sá sami.
- Samningsgerðin færist í átt að norrænni fyrirmynd þar sem útflutningsgreinar og iðnaður mynda þak fyrir launahækkanir. Einnig þarf að auka vægi fyrirtækjaþáttar, þannig að auðveldara sé að tengja við afkomu fyrirtækjanna.
- Endurskoða þarf skipulag á vinnumarkaði og færa nær raunveruleikanum. Samræma þarf vinnustundafjölda milli atvinnugreina, einfalda samninga og auka sveigjanleika innan umsamins vinnutíma.
- Taka þarf frumkvæði í upplýsingagjöf og fræðslu til almennings - vera miklu sýnilegri í fjölmiðlaumfjöllun.
- Sveigjanleiki vinnutímaákvæða og álagsgreiðslna og aukið traust mynda grunn að því að hægt sé að mæta mismunandi aðstæðum fyrirtækja. Einfaldir en skýrir kjarasamningar gætu myndað grunn sem fyrirtæki útfæra nánar innandyra. Nútímavæða þarf kjarasamninga.
- Í framhaldinu væri hægt að útfæra árangurstengingu í kjarasamningum í tengslum við skýra mælikvarða sem snúa að ákveðnum atvinnugreinum eða aðstæðum fyrirtækja og kæmu til framkvæmda með eingreiðslu.
- Nauðsynlegt er að efla samninganefndir ríkis og sveitarfélaga svo hið opinbera fylgi settri launastefnu og sé ekki leiðandi. Jafnframt er nauðsynlegt að afnema það fyrirkomulag að atvinnurekendur séu innheimtufulltrúar fyrir stéttarfélög.
Skrifstofa SA
Nokkrar breytingar urðu á skrifstofu SA á starfsárinu. Ásdís Kristjánsdóttir lét af störfum aðstoðarframkvæmdastjóra á vordögum 2021 og var Anna Hrefna Ingimundardóttir ráðin í stað hennar. Páll Ásgeir Guðmundsson var ráðinn forstöðumaður sameinaðs efnahags- og samkeppnishæfnisviðs. Hugrún Elvarsdóttir tók við stöðu verkefnastjóra á Samkeppnishæfnissviði en Tryggvi Másson hvarf til annarra starfa. Ólöf Skaftadóttir, samskiptastjóri, lét af störfum en verkefni samskiptastjóra voru færð til miðlunarstjóra samtakanna og bætt við stöðugildi sérfræðings í miðlun er heyrir undir miðlunarstjóra.